شرکت های دانش بنیان و مشکلات پیش روی آنان

سال 1401 مطابق سنت نیکوی همه ساله، از سوی رهبری حکیم انقلاب بنام تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین" نامگذاری شدند. برای بررسی این مساله یاداشتی از سوی دکتر مجید نبی پور استاد تمام دانشگاه شهید چمران اهواز منتشر شده است.

به گزارش خبرگزاری عروج از اهواز؛سال ۱۴۰۱ مطابق سنت نیکوی همه ساله، از سوی رهبری حکیم انقلاب بنام تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین” نامگذاری شدند. برای بررسی این مساله یاداشتی از سوی دکتر مجید نبی پور استاد تمام دانشگاه شهید چمران اهواز منتشر شده است

اهمیت و ضرورت توجه به شرکتهای دانش بنیان (در حوزه ی کشاورزی و … )

سخنرانی نوروزی رهبر معظم انقلاب اسلامی و نامگذاری سال ۱۴۰۱ به ” تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین” و فرمایشات معظم له در خصوص حوزه ی تولید و اشتغال و خودکفایی در کشاورزی و امنیت غذایی کشور، انگیزه ای برای تهیه و گرد آوری مطالبی در این خصوص گردید.

نکته قابل تاملی که مقام معظم رهبری تذکر فرمودند: عدم برخورد سطحی و شعارگونه با مسئله ی مزبور می باشد. مسئولین تنها به صدور بیانیه و چاپ پلاکارد اکتفا نکنند بلکه لازم است مشکلات را شناسایی و رفع موانع جهت توسعه ی کمی و کیفی کار صورت گیرد. از آنجا که تشکیل شرکت دانش بنیان بطور طبیعی زمان بر است سهل انگاری مسئولین سبب رکود مضاعف و شکست در برنامه خواهد شد. لذا ضروری است که هر وزارتخانه با تشکیل تیمهای فنی و کمیته های علمی نسبت به شناخت مشکلات و رفع موانع ( در مسیر تشکیل این شرکتها از ایده تا اجرا تا تولید و فروش و تجاری سازی محصول ) اقدام تا موفقیت کامل صورت گیرد.

شرکت دانش بنیان

بنابه ماده ی ۲ قانون حمایت ازشرکتها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات مصوب ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی، شرکتهایی که در زمینه ی گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری و “تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه، شامل طراحی و تولید کالا و خدمات در حوزه های فناوری های برتر و با ارزش افزوده ی بالا” فعالیت می نمایند، شرکت یا موسسه ی دانش بنیان محسوب می شوند.

شرکت های تولید کننده ی کالای دانش بنیان

شرکت باید تولید کنندهی کالا یا کالاهای دانش بنیان طبق فهرست کالاهای دانش بنیان مصوب کارگروه باشد که در ۲ سال گذشته آنها را در قالب کالای جدید یا ارتقاء یافته عرضه کرده و دانش فنی آن را بواسطه ی ایجاد دانش فنی، از طریق فعالیتهای تحقیق و توسعه نهادینه کرده باشد. حوزه هایی که وجود کالاهای دانش بنیان و یا فناوری برتر در آنها وجه غالب را دارد و متوسط فعالیتهای تحقیق و توسعه در آنها بیشتر از سایر حوزه های فناوری و صنعتی است نظیر:

الف-حوزه های فناوری زیستی (پزشکی، کشاورزی، صنعتی و محیط زیست)

-فناوری نانو (محصولات و مواد)

-فوتونیک و اپتیک (مواد قطعات و سامانه ها)

-فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم افزارهای کامپیوتری

-انرژی های نو (هسته ای و تجدید پذیر)

-دارو

-الکترونیک

-مواد پیشرفته

-ساخت و تولید پیشرفته

-هوا فضا (پرنده ها، ماهواره ها و موشکها)

ب-سایر حوزه ها و بخش هایی که وجود کالاهای دانش بنیان در آنها غلبه ندارد، اما رسوخ فناوری های برتر و ظهور محصولات دانش بنیان در آنها مشاهده می شود. نظیر:

-نفت و گاز

-برق

-معدن

-کشاورزی

-آب و هوا

فرآیند ثبت شرکت دانش بنیان

مرحله ی اول جهت ثبت شرکت دانش بنیان

 ثبت شرکت یا موسسه ، حقوقی،  خصوصی یا تعاونی است. بنابر این لازم است شرکت ابتدا به صورت عادی در اداره ی ثبت شرکتهای سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به ثبت برسد. در هنگام ثبت، هیچ تفاوتی بین شرکتها وجود ندارد. ثبت شرکت همانند دیگر شرکتها و موسسات خواهد بود. در مرحله ی بعدی، شرکتهای متقاضی باید جهت دانش بنیادی نمودن شرکت و استفاده از مزایای مورد نظر قانون حمایت از شرکتهای دانش بنیان، از طریق سامانه ی مربوطه ثبت نام کرده و مورد ارزیابی قرار کیرند.

شرکتها و موسساتی که شاخص های موجود در آیین نامه ی تشخیص صلاحیت شرکتها و موسسات دانش بنیان را داشته باشند و بعد از طی مراحل ارزیابی از طریق کارگروه ارزیابی و تشخیص شرکتها و موسسات دانش بنیان و نظارت بر اجرا تایید گردند به صندوق نو آوری و شکوفایی معرفی می شوند تا طرح خود را به آن صندوق ارایه نموده و از تسهیلات مربوطه با توجه به اساسنامه ی صندوق استفاده نمایند.

دانشگاهها و واحدهای پژوهشی پس از تصویب امکان تاسیس شرکتهای دانش بنیان در آیین نامه مالی و معاملاتی خود در هیات امنا، می توانند شروع به تشکیل شرکتهای دانش بنیان کنند. هر شرکت دانش بنیان به پیشنهاد تعدادی از اعضای هیات علمی و تصویب دانشگاه یا واحد پژوهشی تاسیس خواهد شد و یا توسط دانشگاه و واحد پژوهشی به اعضای هیات علمی پیشنهاد می شود.

مشکلات شرکتهای دانش بنیان

۱-مشکلات در روند ثبت شرکت و وجود بوروکراسی اداری

۲-کمبود منابع مالی با سود مناسب

۳-بی اعتمادی به محصولات دانش بنیان داخلی

۴-استفاده دستگاهای دولتی از محصولات خارجی

۵-تاخیر در تامین مالی قراردادهای بسته شده با دولت

۶-ناتوانی در بازاریابی و تجارت محصولات توسط شرکتهای دانش بنیان

-بیشترین مشکلات شرکتهای دانش بنیان در بخش شرکتهای نوپا بوده که بنیه اقتصادی قدرتمندی ندارند اما بنیه علمی و فناوری آنها قوی است.

-فناوری در عرصه ی تولید تنهاست به طوری که وقتی محصول تا مرحله ی یک قدمی رسیدن به بازارهای داخلی و خارجی و کسب در آمد می رسد، مورد حمایت قرار نمی گیرد.

-نقدینگی مهمترین مسئله در بخش تولید به حساب میرود که با عدم تامین آن تمام فرآیند تولید دچار آسیب می شود.

-بانکها به جای آنکه در بخش تولید سرمایه گذاری کنند به سمت سرمایه کذاری در بخش های تجاری، خدماتی و بازرگانی رفته اند و شرکتهای دانش بنیان نوپا را در نمی یابند و به شرکتهای دانش بنیان توجه چندانی نمی کنند. برخی سرمایه گذاران هم صرفا به خاطر فرار مالیاتی به سرمایه گذاری روی شرکتهای دانش بنیان روی می آورند که صحبت بیشتر در این مورد را به سازمان مالیات کشور واگذار باید کرد.

-حجم زیادی ازمحصولات دانش بنیان تولید شده در شرکتهای دانش بنیان داخلی با کالاهای تولید شده در برابر سطح بین المللی کیفیت قابل قبول و حتی بهتری دارند که به جای افتخار به این مسئله، سیاست های نادرستی وارد کار می شود که از پایه شرکتها رانابود می کند. متاسفانه برخی شرکتها ی داخلی با سیاست فلع و قمع کردن رقیب خود وارد کارزار می شوند. البته این مسئله تا حدودی در بازار داخلی حل شده و حالا شرکتهای خارجی که توانمندی ساخته های ایرانی را حس کرده اند اقدام به دامپینگ (کاهش قیمت فراتر ازنرخ واقعی) می کنند.

-اگر روند شرکتهای خارجی ادامه یابد. شرکتهای دانش بنیان نوپای بومی در زیر چرخ های بزرگ شرکتهای چند ملیتی خرد خواهند شد و همانطور که دیگر اثری از صنایع نساجی در کشور باقی نمانده است، در آینده دیگر خبری از دیگر صنایع مطرح ایران نیز نخواهد بود.

-انتظار شرکتهای دانش بنیان از دولت چندان زیاد نیست و نگاهی به مسائل مالی همچون اعطای وام کم بهره و معافیت مالیاتی و … ندارند بلکه انتظار دارند با حمایت دولت و مسئولان و اجرای سیاستهائی چون جلوگیری از واردات و حمایت از تولید داخل بتوانند محصولات مورد نیاز کشور را با کیفیتی رقابتی و قیمتی مناسب به بازار عرضه کنند.

-نبود راهبرد یا سیاست مشخص نسبت به توسعه ی کسب و کارهای نوپا و شرکتهای دانش بنیان، عدم عملیاتی شدن برخی قوانین و احکام در خصوص تخفیف های بیمه ای کسب و کار در شعب تامین اجتماعی کشور به دلیل مختلف از جمله تفسیر در اجرای قانون، جذب سرمایه و فقدان مدلهای تامین مالی مناسب و خلاء های قانونی در تامین مالی کسب و کارهای نوپا و دانش بنیان و مسائل و مشکلات شرکتهای نوپا در زمینه ی وجود بازار و ایجاد محصولات و خدمات.

 شرکتهای دانش بنیان بخش کشاورزی

یکی از معیارهائی که در فرآیند ارزیابی و شناسائی شرکتهای دانش بنیان مورد توجه قرار می گیرد، بررسی دانش بنیان بودن کالاها و خدمات ارائه شده توسط شرکتهاست. کالاهای دانش بنیان در بخش کشاورزی به شرح زیر است.

۱-تولید گیاهان داروئی، شامل مراحل کاشت، داشت، برداشت، فرآوری و استحصال

۲-طراحی و تولید ماشین آلات مراحل کاشت، داشت، برداشت، فرآوری و بسته بندی گیاهان داروئی و سایر محصولات کشاورزی

۳-تحقیق و تولید بذر گیاهان داروئی و سایر محصولات کشاورزی، مناسب شرایط آب و هوائی ایران

۴-طراحی و تولید سامانه های بیابان زدائی

۵-طراحی و تولید سامانه حفاظت از خاک و جلوگیری از آلودگی های زیست محیطی

۶-طراحی و تولید سامانه های انتقال آب، آبیاری پیشرفته و مصرف بهینه ی آب در مزارع

انواع شرکتهای دانش بنیان بخش کشاورزی

۱-شرکت های دانش بنیان حفاظت خاک و بیابان زدائی

۲-شرکت های دانش بنیان تولید کننده گیاهان داروئی و دارو های گیاهی

۳-شرکتهای دانش بنیان تولید سامانه های آبیاری و ادوات کشاورزی

مشکلات شرکتهای دانش بنیان بخش کشاورزی

الف-عدم اطمینان نسبت به بازار محصولات دانش بنیان کشاورزی، بدلیل:

۱-نبود امنیت سرمایه گذاری در بازار محصولات دانش بنیان کشاورزی

۲-تحقیقات بازاریابی ضعیف

۳-عدم اطمینان بازار به کارآئی محصول تولیدی دانش بنیان کشاورزی

۴-وجود رقبای قوی در بازار

۵-وجود محصولات مشابه خارجی در بازار محصولات کشاورزی

۶-انحصاری بودن واحد های پخش

ب-کمبود تسهیلات و حمایت های مالی از شرکتهای دانش بنیان بخش کشاورزی، بدلیل:

۱-تسهیلات مالی ناکافی برای ایده های دانش بنیان کشاورزی

۲-بالا بودن نرخ سود بانکی برای طرح های نوآورانه کشاورزی

۳-نحوه ی باز پرداخت نامناسب برای طرح های نوآورانه کشاورزی

۴-حمایت مالی ناکافی دولتی از شرکتهای دانش بنیان کشاورزی

ج-ضعف ساختار اداری و قانونی در تاسیس شرکتهای دانش بنیان بخش کشاورزی، بدلیل:

۱-سخت بودن مراحلدانش بنیان شدن شرکتهای بخش کشاورزی

۲-دلال بازی در ثبت شرکت

۳-بوروکراسی اداری زیاد در تاسیس شرکت دانش بنیان

۴-طولانی بودن مسیر ثبت شرکت های دانش بنیان

۵-قوانین سخت دولتی برای تایید محصولات دانش بنیان کشاورزی

د-نارسائی سیاست ها و قوانین حمایتی و تجاری سازی در حوزه ی تحقیقات دانش بنیان کشاورزی، بدلیل:

۱-بالا بودن قیمت تمام شده محصول دانش بنیان

۲-عدم حمایت از زنجیره ی تولید تا مصرف در بخش کشاورزی

۳-مشخص نبودن نحوه ی قیمت گذاری محصولات دانش بنیان کشاورزی

۴-ناتوانی در برند سازی محصولات دانش بنیان در بخش کشاورزی

۵-قیمت گذاری نامناسب و غیر واقعی محصولات مشابه در بازار

۶-کپی سازی سریع از روی محصولات دانش بنیان بخش کشاورزی

۷-نامشخص بودن روند ثبت مالکیت معنوی

راهکارهای پیشنهادی برای رفع مشکلات

۱-تسهیل در اعطای وام توسط بانک کشاورزی به شرکتهای با ایده های نوآورانه و فناورانه در بخش کشاورزی، تا قبل از تائید آنها به عنوان شرکت دانش بنیان توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، روند دانش بنیان شدن شرکتها تسهیل شود.

۲-تدوین سیاستهای تشویقی و حمایتی جهت ظهور و تجاری سازی ایده های نوین و اشتغال زا در بخش کشاورزی به دلیل پتانسیل بالای رشد در این بخش که می تواند به شکل گیری و راه اندازی شرکتهای دانش بنیان کشاورزی کمک شایانی نماید.

۳-فراهم آوردن آموزشهای لازم برای موسسان شرکت های دانش بنیان، جهت درک مدیریت بازاریابی به عنوان سرمایه شرکت و توجه به آن به عنوان فرآیند مداوم و همه جانبه.

۴-فراهم کردن ابزارهای سیاستی و قانونی مانند تعرفه برای کالاهای دانش بنیان کشاورزی، برای افزایش توان رقابت آنها با محصولات مشابه رقبای خارجی که می تواند حضور کالاهای دانش بنیان کشاورزی را در بازار داخل تضمین کند.

۵-کاهش بوروکراسی اداری سازمان های مربوط به ثبت و تائید شرکت های دانش بنیان، با کوتاه کردن فرآیند دانش بنیان شدن آنها و اطلاع رسانی صحیح و دقیق از فرآیند و روند دانش بنیان شدن شرکت ها.

۶-اتخاذ سیاستهای تجاری مناسب برای حمایت از شرکتهای دانش بنیان کشاورزی به ویژه در مورد جلوگیری از قاچاق و واردات محصولات مشابه.

مجید نبی پور استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز.